In oktober las ik een biografie over Madame de Maintenon. Of liever gezegd ik las een monografie, zoals de schrijvers van het boek zeggen.
Emeritus hoogleraar Hans Bots was coördinator van een Frans-Nederlandse équipe aan het Collège de France te Parijs die tussen 2005 en 2013 de brieven van Madame de Maintenon, de tweede echtgenote van Lodewijk XIV, publiceerde. Samen met zijn echtgenote, Eugénie Bots-Estourgie geeft hij in de komende jaren in vier delen de brieven uit aan Mme de Maintenon. Begin 2015 publiceerde hij samen met Jan Schillings een Nederlandstalige
monografie over Madame de Maintenon. ru.nl//hans-bots
Françoise d'Aubigné werd katholiek opgevoed en bracht haar jeugd door op Martinique. Toen haar moeder berooid terugkwam moest Francoise bedelen om aan eten te komen. In 1652 trouwde ze met de veel oudere dichter Paul Scarron. Via hem kwam ze in contact met belangrijke schrijvers en denkers uit haar tijd. Ook na zijn dood in 1660 bleef ze in Parijs literaire salons organiseren. Zij was evenwel straatarm en op de uitkijk naar inkomsten. In 1669 werd zij gevraagd om gouvernante te worden van de kinderen van Lodewijk XIV en diens maîtresse Madame de Montespan. Toen de koning deze kinderen erkende en aan het hof te Versailles liet komen, kwam zij steeds meer in contact met hem. Ze kreeg veel invloed op Lodewijk. Hij schonk haar in 1674 het kasteel van Maintenon, ten westen van Parijs, als markiezaat. De koning begon van haar te houden. Na het overlijden van koningin Maria-Theresia, trouwde Lodewijk XIV in oktober 1683 in het geheim met Madame de Maintenon. Het was een morganatisch huwelijk dat door François d'Aix de La Chaise werd ingezegend. wiki/Madame_de_Maintenon. Madame de Maintenon maakte dat Louis zich rustiger ging gedragen. Er kwamen geen nieuwe maîtresses meer. Louis werd zich steeds meer bewust dat hij niet het eeuwige leven zou hebben en zij richtten zich op het katholieke geloof.
Louis XIV had als kind de Fronde meegemaakt en daar een grote schrik aan over gehouden. Tijdens zijn regering trok hij alle macht naar zich toe. ""l'etat c'est moi"". Louis herriep het edict van Nantes. Dit edict had geleid tot godsdienstvrijheid. Louis vond het idee dat mensen een andere geloof konden hebben dan het zijne onaanvaardbaar. Madame de Maintenon steunde hem hierbij. Hoewel zijzelf, toen haar moeder niet voor haar kon zorgen, liefdevol was opgevoed door een protestant familielid, werd zij later door haar moeder weer teruggehaald in de katholieke kerk. De koning dwong zijn onderdanen te kiezen en anders konden zij vertrekken. Hierdoor kwam er een vluchtelingenstroom van Hugenoten op gang naar de Nederlanden. Zo’n 12.000 hugenoten kwamen in Amsterdam maar ook in Leiden en Groningen terecht. Aldus was rond 1700 ongeveer 6% van de Amsterdammers Frans; er waren Franse buurten en kroegen en een Franse kerk (de Waalse kerk) wiki/Hugenoten
Madame de Maintenon dwong een neef haar zijn kind af te staan zodat zij het kon opvoeden als een goed katholiek. Dit meisje werd overigens 1 van haar dierbaarste vriendinnen. Maar ook binnen de katholieke kerk dreigde het tot een scheuring te komen. Aanhangers van het jansenisme wilde voorkomen dat de Paus te veel macht zou krijgen in Frankrijk. De koning en Madame de Montespan verafschuwden de jansenisten. Maar ook haar biechtvader waarin ze een groot vertrouwen had en met wie zij uitgebreid correspondeerde bleek een jansenist.
Madame de Mainbtenon had veel belangstelling voor pedagogie en dat werd opgemerkt toen zij de kinderen van Madame de Montespan onder haar hoede had. Louis had tijdens zijn leven veel met oorlog te maken. De adel verarmde hierdoor, families raakten aan de grond. Madame de Maintenon begon een opleidingsinstituut voor dochters van verarmde edelen. wiki/Maison_royale_de_Saint-Louis in Saint-Cyr. Er werd een groot gebouw gevonden. Louis betaalde alles. 250 meisjes werden hier opgevoed. Zij leerden hier onder andere de Franse taal. In die tijd werd er over het hele land verschillende dialecten gesproken. Het idee van een uniforme taal binnen een land in Europa ontstond pas 2eeuwen later. Het was dus erg modern om de leerlingen 1 vorm van de Franse taal te leren. Niet alleen te spreken, maar ook te lezen en te schrijven. In die jaren leerden hooguit een paar jongens rekenen, lezen en schrijven. Er werden toneelvoorstellingen georganiseerd waarin de meisjes hun kennis konden tonen. De eerste keer dat dit gebeurde was een grootse gebeurtenis, zelfs de koning kwam kijken. Maar Madame de Maintenon ontdekte dat er meisjes bij waren die hierdoor hoogmoedig werden. Voortaan kwam er niemand meer kijken.
MADAME DE MAINTENON ALS PEDAGOGE.
De meisjes leerden verder handwerken, Maar het voornaamste waren toch de godsdienstlessen. De meisjes werden opgevoed tot goede katholieken. De leraressen werd op het hart gedrukt dat het niet om hun geleerdheid ging, maar of de meisjes in hun eigen woorden konden uitleggen wat het geloof inhield. Oudere meisjes waren verantwoordelijk voor de jongere. Er werden geen straffen uitgedeeld. Wel werd er een sterk systeem van competitie ingevoerd. Hierdoor werden de meisjes gestimuleerd het beste uit zich te halen. De meisjes kwamen als kinderen binnen en bleven tot hun 20-e. Zij bleven altijd op de school en konden 4 keer per jaar bezoek ontvangen. Het werd niet duidelijk uit het boek wat er daarna met de meisjes gebeurde. Ik neem aan dat voor de meeste meisjes een echtgenoot gezocht werd. Een paar zullen non of lerares zijn geworden. Ik vraag me ook af hoe het voor de meisjes was om na hun 20-e ineens in de maatschappij terecht te komen. Weg uit hun veilige omgeving. Dat lijkt me best een hele opgave geweest. Toen de koning overleed trok Madame de Maintenon zich terug uit het openbare leven en zij ging op Saint-Cyr wonen. Bij haar gebeurde het omgekeerde. Zij kon met niemand meer praten over wat zij allemaal meegemaakt had.
Hier kun je een beetje zien hoe het eruit gezien moet hebben
Het is interessant om over de tijd waarin Madame de Maintenon leefde te lezen. Ik begrijp uit het boek dat tijdens haar leven en na haar dood Madame de Maintenon veel kritiek heeft gekregen en dat, nu haar brieven zijn gepubliceerd, haar eigen stem meer gehoord kan worden. Ik begrijp dat zij een groot pedagoge was. Dat zijzelf geen kinderen had, maar dat zij door de zorg voor de kinderen van haar rivale Madame de Montespan heel goed wist wat moederlijke gevoelens zijn.
