Voor mijn boekenprojext 2017 las ik Villa Bel-Air van Rosemary Sullivan. In dit boek wordt uitgelegd hoe tijdens WO II kunstenaars en intellectuelen geholpen werden Frankrijk te verlaten.
Voordat Hitler aan de macht kwam waren veel van hen naar Parijs gevlucht. Toen de nazi's Parijs binnen liepen vluchten zij naar het zuiden van Frankrijk. Later vertelden ze: "We konden niet geloven dat Parijs zou vallen. Parijs stond voor vrijheid. Het was al te laat toen we realiseerden in welk gevaar we ons bevonden"". Het Noordelijke deel van Frankrijk werd bezet. Vanaf Vichy kwam een Franse staat die onder Duitse invloed stond.
Honderdnegentigduizend ontheemden kwamen in Marseille terecht. Duitsland eiste dat de vluchtelingen met een Joodse achtergrond door de Fransen moesten worden uitgeleverd. In alle haast werden kampen georganiseerd en sportstadiums waar mensen gedetineerd werden. Er waren geen basisvoorzieningen.
President Roosevelt had een congres belegd om het vluchtelingenvraagstuk op te lossen. Maar de ene na de andere overheid trok zich terug. Roosevelt kreeg ook te maken met tegenstand in de USA. In New York ontvingen mensen die in de kunst en cultuur werkten smeekbedes om te helpen.
Varian Fry
Varian Fry, een van de hoofdpersonen uit dit boek vertrok naar Marseille. Hij was een Amerikaanse journalist, jong, goed opgeleid, al eens eerder in Europa geweest en niet het type van de actievoerder. Een beschaafd mens die een heleboel moed zou gaan tonen. Hij had een lijst met 200 namen bij zich en 3000 dollars om daarmee nooddruftige kunstenaars te ondersteunen. Hij dacht dat hij er een paar weken zou blijven. Hij had al een vliegtuig terug geboekt. Het werden 13 maanden en hij werd onder dwang weggehaald.
Toen hij aankwam in Marseille, wilde hij voornamelijk kunstenaars en intellectuelen hulp bieden. Daarvoor richtte hij de Centre Américain de Secours op, kortweg CAS genoemd. De schrijvers Lion Feuchtwanger, Heinrich Mann en Alfred Döblin, alsook de kunstenaars Max Ernst en André Breton, en de filosofen Hannah Arendt en Walter Benjamin stonden op zijn lijst. Maar al snel ging de mare rond dat er een manier was om weg te komen. Er kwamen rijen, elke dag weer. Er kwamen teveel mensen voor het aantal legale visa wat hij kon verstrekken. Hij moest daarom uitwijken naar andere methoden. Zaak was daarbij om niet betrapt te worden. Het werk voor het CAS was legaal en zolang men geen bewijs had van activiteiten tegen de wet, kon men hem niet oppakken.
Om het land uit te kunnen moest iemand in het bezit zijn van een uitreisvisum voor Frankrijk, een doorreisvisum voor Spanje, een doorreisvisum voor Portugal, een visum voor het land waar je naar toe wilde en een verklaring dat iemand in dat land garant voor je staat. De kunstenaars waren berooid, hadden niets meer, waren dus helemaal op de hulp van anderen aangewezen. Varian Fry verzamelde uiteindelijk een staf van 20 hem zeer toegewijde leden om zich heen. Allemaal met hun eigen specialiteit.
He established a legal French relief organization, The American Relief Center, and worked behind its cover using illegal means—black-market funds, forged documents, secret mountain passages, and sea routes—to spirit endangered refugees from France. Holocaust Encyclopedia
Fry kreeg hulp van de rijke Amerikaanse
Mary-Jayne-Gold. Dankzij haar kon men de berooide kunstenaars een weekbedrag geven, tickets kopen en alles aanschaffen wat men nodig had.
Villa Air-Bel
Op een gegeven moment zocht men naar woonruimte. De huurprijzen waren gigantische gestegen en niet meer te betalen door de kunstenaars. Toevallig liep men tegen een pand aan en toen men hoorde dat het te huur was en de prijs heel laag, was Villa Air-Bel daar.
De grote, vervallen Villa Air-Bel werd het toevluchtsoord van het CAS, waar enkele kunstenaars tijdelijk konden verblijven, in afwachting van de officiële documenten. Deze mensen woonden er of kwamen er op bezoek. Victor Brauner, Max Ernst, Wifredo Lam, Benjamin Peret, Victor Serge, Jacqueline Lamba, André Masson, Marcel Duchamp, Arthur Adamov, Hans Bellmer, René Char, Frédéric Delanglade, Óscar Domínguez, Jacques Herold, Tristan Tzara, Remedios Varo, Wols en YLLA, acteur Sylvain Itkine, de kunstverzamelaar Peggy Guggenheim en de fotograaf André Gomes.
limulus/donde-europa-llega-a-su-fin
Andre Breton
Andre Breton was degenen die de spirit hoog hield. Hij verzon van alles om niet in vertwijfeling te raken. Zo maakten zij deze prachtige serie kaarten "Le Jeu de Marseille" die bewaard zijn gebleven.
Group portrait of European refugees saved by the Emergency Rescue Committee on board the Paul-Lemerle, a converted cargo ship sailing from Marseilles to Martinique. Among those pictured are: Victor Serge, Jacqueline Lamba Breton, Midi Branton, Mrs. Lam, Wifredo Lam, Katrin Kirschmann, Dyno Lowenstein, Harry Branton, Carola Osner, Walter Barth (in background holding a child), Ate Barth, Karl Osner (carrying his daughter on his shoulder), Emmy Orsech-Bloch, Erika Giepen, Margret Osner, Karl Langerhans, and Hubert Giepen. United States Holocaust Memorial Museum, courtesy of Dyno Lowenstein.
De Paul-Lemerle, een vrachtschip
Wanneer men zoveel mogelijk de vereiste papieren had vluchtten een deel van hen via een vergeten bergroute richting Spanje.
Lisa-Fittko, zelf een vluchtelinge, had een vluchtroute over de bergen naar Spanje ontdekt. Ze had die informatie gekregen van lokale bergbewoners. Toen zij en haar man terugkeerden naar Marseille werd ze aangesproken door iemand die haar vertelde dat Varian Fry met hen wilde praten. Varian stelde hen de vraag of zij als gids wilden werken op die bergroute bij het uit het land smokkelen van vluchtelingen. Ze stond perplex. Haar eerste reactie "nee"", haar tweede "We doen het"".
varianfry/fittko
On March 24th, 1941, the Capitaine Paul-Lemerle left the docks of Marseille. Bound for Martinique, the ship carried some three hundred and fifty refugees fleeing the flames consuming Europe.
Wanneer men geen visum voor de USA kon krijgen probeerde men vluchtelingen naar eilanden als Martinique te krijgen. Mexico nam de meeste vluchtelingen op. Het was geen plezierreisje. De mensen waren ondervoed, hadden een boel ellende meegemaakt en waren bang. Het verhaal wat ik lees doet me sterk denken aan de verhalen van de vluchtelingen op zee nu. Er waren 2 ruimtes waar enkele mensen konden slapen. Verder her ruim, waar iedereen opgepropt lag. Het sanitair was ontoereikend en men at sardientjes uit blik.
Tegenwerking
Ik lees in het boek een heleboel dingen die ik niet wist, maar die een goed beeld geven wat oorlog en onderdrukking inhoudt. Varian Fry en de anderen die samen met hem dit werk deden werden tegengewerkt. Niet alleen door de Duitsers. Maar tot mijn schrik ook door de Amerikanen. Zowel Vichy- Frankrijk als de USA was geïrriteerd door zijn werk. Ze konden hem niet betrappen op zaken tegen de wet. Maar ze konden hem wel tegenwerken. Toen zijn paspoort verliep kon hij alleen een nieuw paspoort krijgen mits hij terug zou gaan naar de USA. Alle Amerikaanse staatsburgers die nog in Vichy-Frankrijk leefden kregen een visum voor Zwitserland. Mocht het fout gaan dan konden ze daarheen. Varian Fry kreeg dit niet.
Wel kreeg Fry hulp van Hiram Bingham IV, de Amerikaanse vice-consul in Marseille, die tegen het anti-semitisme van het ministerie van de staat en zijn broos visumbeleid vocht. Hiram Bingham IV aarzelde niet om duizenden visums uit te geven, legaal of niet.
Fry would hail him as his "partner in the crime of saving lives." wiki/Hiram_Bingham_IV
Hoe ging het verder?
The villa was raided by French police, who detained Fry and his colleagues on a ship in the harbor for several days during the visit of Marshal Petain. The following month Fry's American passport expired, and the State Department, which disapproved of his high-handed activities, refused to renew it. Fry decided to continue his mission, nonetheless, though he knew he faced ever-increasing hostility from both the American and French authorities. By the time he was expelled from France on August 27, 1941, Fry had spent thirteen months in the country. He and his colleagues had spirited more than 1,500 refugees from France and provided support to 2,500 others. Among the refugees he saved were the artists Marc Chagall, Max Ernst, Andre Masson and Jacques Lipchitz; the writers Heinrich Mann, Lion Feuchtwanger, André Breton, Hannah Arendt, Marcel Duchamp, Alma Mahler ( who crossed the Pyrenees carrying Gustav Mahler’s Symphony No. 10, her former husband’s final composition) and Franz Werfel; the scientists Otto Meyerhof and Jacques Hadamard; and the political scientist Hannah Arendt. Varian Fry was recognized by Yad Vashem as one of the Righteous Among the Nations in 1994.
When Fry returned to the United States, parties were not thrown. The State Department, which had insisted on keeping the number of immigrants bound for the United States low, hardly approved of what he had been doing. nytimes/varian-fry-nazis-rescue-immigrants
His activities in France prompted the Federal Bureau of Investigation to open a file on him and to keep him under surveillance which prevented him from ever working for the United States government. almondseed./vfry
mantex/varian-fry
Aan de voet van het Amerikaanse consulaat in Marseille, op het plein dat zijn naam draagt, werd een monument opgericht ter ere van Varian Fry.
Op 16 september 1941 moest Fry Vichy-Frankrijk verlaten. Hij keerde terug naar de Verenigde Staten en probeerde met alle middelen de Amerikaanse publieke opinie te sensibiliseren mbt het lot van de Joden in Europa. In december 1942 publiceerde hij in The New Republic een artikel getiteld "The Massacre of the Jews in Europe". In 1945 publiceerde Fry "Surrender on Demand", die zijn reis verteld in Frankrijk. De redacteur censureerde het voorwoord dat het Amerikaanse beleid op visa veroordeelde. Het werk werd pas in Frankrijk vrijgegeven in 1999. Fry hertrouwde na de dood van zijn eerste vrouw en werd professor in het Latijn.
Het boek
Het boek maakt een diepe indruk op me. Het vertelt over de jarenlange massapropaganda die vooraf ging aan het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Het vertelt over de afschuwelijke manier waarop kunstenaars en intellectuelen werden behandeld. Natuurlijk door de nazi's voorop. Maar wat ik schokkend vind is dat de andere naties eerder tegenwerkten dan hielpen. Het lag aan individuen, die met gevaar voor eigen leven vluchtelingen hielpen en ook zij werden tegengewerkt. Ik vind het schokkend.
Wat mij zo opvalt is dat de schrijfster in heldere taal uitlegt wat er is gebeurd. Ik wil het boek nu ook zelf graag hebben. Vooral als een naslagwerk.
historynet/varian-fry-the-american-schindler
BOEKENPROJECT 2017
Villa Air-Bel - Rosemary Sullivan
Trots en Vooroordeel - Jane Austen
Koop nooit een rode jas - Nora Ephron
84 Charing Cross Road - Helene Hanff
Hoe ik talent voor het leven kreeg - Rodaan Al Galidi
Stadsliefde, Scenes in Parijs - Adriaan van Dis
Of Mice and Men - John Steinbeck
Kleren maken de vrouw - Hella Haasse
Schoppenvrouw - Mensje van Keulen
Nachttrein naar Lissabon - Pascal Mercier
The Moon is Down - John Steinbeck
De Beeldhouwster - Minette Walters
Starbucks - Els Quaegebeur
Echte liefde vind je in de boekhandel - Veronica Henry
De boekenapotheek aan de Seine - Nina George
Een huis in Frankrijk - Eva de Wit
Teder is de nacht - Scott Fitzgerald
Het meisje van ver - Sadia Sheperd
In Europa -
